Türk Edebiyatının Tarihsel Gelişimi
Türk edebiyatının kökleri Orta Asya'ya kadar uzanır. İslamiyet öncesi dönemde sözlü edebiyat geleneği hakimdi. Dede Korkut Hikayeleri, Koşuklar, Savlar ve Sagular bu dönemin önemli ürünleridir. İslamiyetin kabulüyle birlikte Arap ve Fars edebiyatlarının etkisi görülmeye başlandı. Divan edebiyatı, bu etkileşimin en belirgin örneğidir. Fuzuli, Baki, Nedim gibi şairler yetişti. Halk edebiyatı ise Yunus Emre, Karacaoğlan, Pir Sultan Abdal gibi isimlerle kendine has bir çizgi oluşturdu.
Tanzimat dönemi (1839-1876), Türk edebiyatında batılılaşma hareketlerinin başladığı dönemdir. Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa gibi aydınlar, edebiyatı toplumu aydınlatma aracı olarak gördüler. Servet-i Fünun (1896-1901) döneminde ise edebiyat daha bireysel konulara yöneldi. Tevfik Fikret, Halit Ziya Uşaklıgil bu dönemin önemli temsilcileridir. Milli Edebiyat akımı (1911-1923) ile dilde sadeleşme hareketi başladı. Ömer Seyfettin, Ziya Gökalp bu akımın öncülerindendir.
Dünya Edebiyatından Önemli Akımlar
Klasisizm (17. yy): Akıl ve sağduyu ön plandadır. Descartes'in rasyonalizm felsefesinden etkilenmiştir. Corneille, Racine, Molière, La Fontaine bu akımın temsilcileridir. Eserlerde biçim mükemmelliği, dilin kusursuz kullanımı esastır. Romantizm (18. yy sonu - 19. yy başı): Duygular, hayal gücü ve bireysellik öne çıkar. Victor Hugo, Goethe, Schiller, Puşkin önemli temsilcileridir. Doğa betimlemeleri ve lirik anlatım karakteristiktir.
Realizm (19. yy ortası): Gözleme ve belgelere dayalı nesnel anlatım hakimdir. Balzac, Stendhal, Flaubert, Tolstoy, Dostoyevski bu akımın öncüleridir. Naturalizm (19. yy sonu): Realizmin bilimsel versiyonudur. Emile Zola'nın kuramlaştırdığı bu akımda, insan davranışları soya çekim ve çevre etkisiyle açıklanır. Sembolizm (19. yy sonu): Gerçekliği dolaylı anlatım ve sembollerle ifade eder. Baudelaire, Mallarmé, Verlaine önemli temsilcileridir.
Kitap Okumanın Bilimsel Faydaları
Yapılan nörobilim araştırmaları, düzenli kitap okumanın beyin yapısında olumlu değişikliklere yol açtığını göstermektedir. Emory Üniversitesi'nde yapılan bir çalışmada, roman okuyan bireylerin beyinlerinde bağlantısallığın arttığı ve bu etkinin okuma sonrasında günlerce devam ettiği tespit edilmiştir. Stanford Üniversitesi'nin fMRI teknolojisiyle yaptığı araştırmalar ise edebi metinler okurken beynin birden fazla bölgesinin aktif şekilde çalıştığını ortaya koymuştur.
Kitap okumanın bilişsel faydaları şunlardır: Kelime dağarcığını genişletir, konsantrasyonu artırır, hafızayı güçlendirir, analitik düşünme becerisini geliştirir. Psikolojik faydaları ise: Stres seviyesini düşürür (Sussex Üniversitesi araştırmasına göre %68 oranında), empati yeteneğini geliştirir, uyku kalitesini artırır, depresyon riskini azaltır. Özellikle çocuklarda erken yaşta kitap okuma alışkanlığı kazanmak, akademik başarıyı önemli ölçüde artırmaktadır.
Edebi Türler ve Özellikleri
Roman: Olmuş ya da olabilecek olayları yer, zaman ve kişi unsurlarına bağlı olarak anlatan uzun kurgusal eserlerdir. Türleri: Tarihi roman, psikolojik roman, macera romanı, polisiye roman, bilimkurgu romanı, fantastik roman vb. Öykü (Hikaye): Romana göre daha kısa, tek bir olay etrafında gelişen ve genellikle şaşırtıcı sonla biten türdür. Ömer Seyfettin, Sait Faik Abasıyanık, Çehov, Edgar Allan Poe önemli hikayecilerdir.
Şiir: Duygu, hayal ve düşüncelerin ahenkli ve yoğun şekilde ifade edildiği türdür. Lirik, epik, didaktik, pastoral, satirik gibi türleri vardır. Deneme: Yazarın herhangi bir konudaki kişisel görüşlerini kesin kurallara bağlı kalmadan anlattığı türdür. Montaigne bu türün kurucusu kabul edilir. Türk edebiyatında Nurullah Ataç, Salah Birsel önemli denemecilerdir. Anı (Hatıra): Bir kişinin başından geçen veya tanık olduğu olayları anlattığı türdür. Yahya Kemal, Halide Edip Adıvar'ın anıları önemli eserlerdir.
